BESPIEGELINGEN

Ik lag in mijn tuintje en sliep
Toen kwam er een Engel die riep
Martje, gij moet ontwaken
Om voor uw vriendin een versje te maken.
Misschien bladert u ook nog wel eens in uw oude
poesiealbum, dat boekje vol met versjes en wensen van
familie en vriendinnen en van juffen en meesters, vaak met
de prachtigste plaatjes. Misschien ja … als u tenminste ooit
zo’n album hebt gehad als kind, en het ook nog eens bewaard
hebt natuurlijk. En … als u vrouw bent! Sorry mannen, maar
jongens kregen geen poesiealbum in onze jeugd! In latere
jaren, toen ik zelf juf was, werden vriendenboekjes
uitgewisseld, voorgedrukte boekjes waar geen versjes en
plaatjes in kwamen, maar persoonlijke gegevens en
pasfoto’s, en die vriendenboekjes waren er ook voor jongens.
Ik vraag me af of kinderen in deze tijd van TikTok en
Instagram nog poesiealbums of vriendenboekjes uitwisselen;
ik denk het eigenlijk niet.
Terwijl poesiealbums in onze jeugd en in de jeugd van onze
moeders alleen voor meisjes bedoeld waren, was dat in de
eeuwen daarvoor beslist niet zo. De voorloper van ons
poesiealbum is het 16e
eeuwse Album Amicorum of
vriendenboek. In die roerige tijd van reformatie en
kennisspreiding waren er jonge mannen van goeden huize die
door Europa trokken om bij befaamde professoren aan
verschillende universiteiten lessen te volgen. Waarschijnlijk
in Wittenberg, aan de universiteit waar Maarten Luther les
gaf, ontstond de gewoonte dat studenten bij hun vertrek aan
hun leermeesters, en soms ook aan medestudenten, vroegen
om iets voor hen te schrijven, een citaat of een wijze les, met
natuurlijk een handtekening. Zo ontstond het Album
Amicorum als herinnering aan een leerzame en vaak ook heel
plezierige studententijd. Sorry vrouwen … die
studentenalbums waren alleen voor mannen! Maar in
diezelfde tijd ontstond ook onder adellijke vrouwen de
gewoonte om liederen en gedichten te verzamelen in een
album.
Tot in de negentiende eeuw werden vriendenboeken in
Nederland vooral uitgewisseld door jonge mannen, die in
elkaars albums gedichten of wensen schreven. In diezelfde
kringen verzamelden jonge vrouwen soms gedichtjes met
illustraties of gedroogde bloemetjes of kleine handwerkjes in
een mooi versierd doosje. Een tijdverdrijf dat niet bepaald
voor iedereen was weggelegd! Pas in het begin van de vorige
eeuw werd in Nederland het poesiealbum een verzamelalbum
voor alle rangen en standen, en dan met name voor meisjes.
Meisjes in de lagere schoolleeftijd die leerden lezen en
schrijven en die in aanraking kwamen met gedichten en
plaatjes. De eerste poesiealbums kwamen uit Duitsland en
daarom stond er op de kaft Poesie, het Duitse woord voor
Poëzie, dat door Nederlandse kinderen meestal werd
uitgesproken als poesie.
Als ik door mijn eigen poesiealbum en dat van mijn moeder
blader dan valt me op hoeveel wensen en gedichten een
uitgesproken christelijk karakter hebben, en hoe ze oproepen
tot deugd en dankbaarheid. Het gedichtje hierboven is een
van de weinige meer frivole gedichtjes. Maar ook valt me op
hoe iedereen zijn best heeft gedaan om een waardevolle
bijdrage te leveren, door zo netjes mogelijk te schrijven en
door mooie plaatjes te kiezen. En het ontroert me om te zien
hoe (groot)vaders en (groot)moeders hun wensen op papier
hebben gezet. Zo schreef mijn overgrootmoeder in 1930 voor
haar kleindochtertje het volgende gedichtje
Nog staat ge aan de ingang van het leven.
’t Kan rozen maar ook doornen geven.
God weet alleen uw volgend lot.
Maar wat u treft of moog’ weervaren
Zijn liefde zal u trouw bewaren.
Daarom verlaat u steeds op God.
Graag wil ik besluiten met de laatste regels van de wens die
mijn vader voor mij schreef in augustus 1956, een wens die
ik van harte met u wil delen:
Geef licht en warmte aan anderen
Dan maak je je leven tot een feest.
Heb lief al wat op aarde leeft
Zoals God ons zijn Liefde geeft.

Een hartelijke groet van Fokje van Roekel